Η φύση μας, μας ωθεί στη δημιουργία σχέσεων με άλλα όντα καθώς και στην αναζήτηση συντρόφων, που θα καλύπτουν κάθε είδους ανάγκη μας. Φίλοι, οικογένεια, εραστές...επιλέγουμε τη συντροφιά ατόμων με κοινές ανάγκες για να συμπορευτούμε στη διάρκεια της ζωής μας. Οι σχέσεις είναι η λύση στο πρόβλημα της επιβίωσης και στον αρχέγονο φόβο της μοναξιάς και του θανάτου.
Κάποιες φορές, όμως, οι φόβοι και τα ένστικτα που δημιουργούν τις ανάγκες μας, μπορεί να υπερβούν το φυσιολογικό όριο και να κυριεύσουν τη ζωή μας ή τον τρόπο που λειτουργούμε, όχι μόνο σε προσωπικό, αλλά και σε διαπροσωπικό επίπεδο. Κάπου εκεί διασαφηνίζονται οι αιτίες των βαθύτερων προβλημάτων μας και, στη περίπτωση που θα αναλύσουμε, οι αιτίες μιας εξαρτημένης σχέσης.Τί εννοούμε στη ψυχολογία, όταν μιλάμε για σχέσεις εξάρτησης;
Σίγουρα έχουμε συναντήσει κάποιο ζευγάρι ερωτευμένων-που κάνουν τα πάντα μαζί και εκδηλώνουν διαρκώς τον έρωτά τους, σε σημείο που μοιάζουν σαν να τους έχουν κολλήσει με κάποια σούπερ ισχυρή κόλλα(!)- και ίσως, αστειευόμενοι, να τους έχουμε χαρακτηρίσει ως “εξαρτημένους”... Προσοχή! Αυτή η περιγραφή διαφέρει από την παθολογική εξάρτηση, που αποτελεί μία αρνητική και ανθυγιεινή κατάσταση για το άτομο που τη βιώνει.
Η διαπροσωπική εξάρτηση ισούται με ένα δυσλειτουργικό πλαίσιο αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών μιας σχέσης. Η δυσλειτουργία παρατηρείται όταν τα ατομικά όρια του εαυτού ακυρώνονται, με αποτέλεσμα τα άτομα που εμπλέκονται στο πλαίσιο αυτό να στερούνται την ελευθερία τους, την ταυτότητά τους και τον προσωπικό τους χώρο. Η έξοδος από μια σχέση εξάρτησης είναι επίπονη,γιατί υπερισχύει το άγχος της εγκατάλειψης. Έτσι, αν χαθεί η σχέση, το εξαρτώμενο άτομο μπορεί να παρουσιάσει ακόμα και καταθλιπτική συμπτωματολογία.
Τί περιλαμβάνει μία εξαρτημένη συμπεριφορά;
Τα άτομα που δημιουργούν σχέσεις εξάρτησης παρουσιάζουν, κατά κανόνα, αρκετά από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
- Έχουν έντονη ανάγκη για φροντίδα και διακατέχονται από έντονο φόβο εγκατάλειψης ή αποχωρισμού.
- Κάνουν επίμονες σκέψεις ότι θα μείνουν μόνοι τους και θα αναγκαστούν να φροντίζουν οι ίδιοι τον εαυτό τους.
- Παρουσιάζουν έλλειψη βούλησης και αναποφασιστικότητα. Δυσκολεύονται, δηλαδή, να αναλάβουν ευθύνες και να διαχειριστούν καταστάσεις, χωρίς την βοήθεια ή τη διαβεβαίωση από άλλους.
- Δυσκολεύονται να εκφράσουν τη διαφωνία τους ή τις πραγματικές τους σκέψεις και συναισθήματα, από φόβο ότι θα τους εγκαταλείψουν.
- Διακρίνονται από απαισιοδοξία και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Δυσκολεύονται να ξεκινήσουν νέες δραστηριότητες μόνοι τους (λόγω έλλειψης αυτοεκτίμησης).
- Προσπαθούν διαρκώς να ικανοποιούν τους άλλους, όχι από επιθυμία, αλλά για να κερδίσουν την υποστήριξή τους.
- Αναζητούν επειγόντως μία νέα σχέση ως πηγή φροντίδας και υποστήριξης, όταν τελειώνει μία στενή σχέση.
- Η εξαρτημένη συμπεριφορά αφορά, συνήθως, το ένα μέλος ενός ζεύγους (π.χ., ο πιο αδύναμος σύντροφος μπορεί να λειτουργεί εξαρτητικά απέναντι στον πιο δυναμικό και επιθετικό σύντροφο), ενδέχεται όμως, σε πιο περίπλοκες και προβληματικές καταστάσεις, ένα άτομο να συνάπτει, ταυτόχρονα, μια σειρά εξαρτημένων σχέσεων.
Γιατί μένουμε σε μια εξαρτημένη σχέση;
Μία εξαρτημένη σχέση είναι μία “κακή” σχέση. Για τα άτομα, όμως, που βιώνουν μια τέτοια κατάσταση, είναι πολύ δύσκολη η απόφαση για αλλαγή
Αρκετά συχνά εμφανίζονται πρακτικά ζητήματα, όπως οικονομική εξάρτηση από το σύντροφο, ο στιγματισμός ενός διαζυγίου σε κάποιες επαρχιακές περιοχές ή η ύπαρξη παιδιών σε μια οικογένεια.
Ένα ακόμη εμπόδιο αποτελούν οι προσωπικές πεποιθήσεις μας, όπως έχουν διαμορφωθεί από τη κοινωνία ή τη οικογένειά μας (π.χ., η γυναίκα είναι από τη φύση της κατώτερη από τον άνδρα, ο άνδρας είναι ο αρχηγός στην οικογένεια, χωρισμός = προσωπική αποτυχία, κλπ). Οι πεποιθήσεις αυτές, μπορεί, επιπρόσθετα, να προκαλέσουν μη ρεαλιστικούς αρνητικούς συλλογισμούς (“ δε θα βρω κάποιον καλύτερο”, “άλλοι περνούν χειρότερα από εμένα”...). Ακόμα χειρότερο εμπόδιο αποτελεί η καθόλου ρεαλιστική ελπίδα ότι τα πράγματα θα αλλάξουν προς το καλύτερο...!
Ο βασικότερος λόγος, όμως, που οδηγεί στην δημιουργία εξαρτημένων σχέσεων και στην παραμονή σε αυτές, είναι τα άλυτα άγχη στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, μέσα στην οικογένεια. Η χρόνια σωματική νόσος κάποιου οικογενειακού μέλους ή η απώλεια των γονέων σε μικρή ηλικία αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες . Επιπλέον, το ανεπίλυτο άγχος αποχωρισμού από τους γονείς και η ενθάρρυση ή η αποθάρρυνσή τους απέναντι στην προσπάθειά του παιδιού για ανεξαρτητοποίηση είναι σημαντικό κριτήριο για τη πορεία της προσωπικότητας και της αυτονόμησής του στο μέλλον.
Πώς θα καταφέρουμε να βγούμε από μία εξαρτημένη σχέση;
Κατ' αρχάς, είναι σημαντικό να αποκτήσουμε επίγνωση της κατάστασης που βιώνουμε και να την αποδεκτούμε. Η συμπεριφορά μας προκλήθηκε επειδή δεν έχουμε καλύψει κάποιες ανάγκες μας. Πρέπει να φροντίσουμε, λοιπόν, τον εαυτό μας και να αναγνωρίσουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας.
- Μία καλή πρακτική είναι αυτή της καταγραφής. Μπορούμε να οργανώσουμε μία λίστα με τις επιθυμίες μας και να σημειώσουμε τους τρόπους που μπορούμε να πραγματοποιήσουμε τη καθεμία.
- Ακόμα κι αν δεν νοιώθουμε έτοιμοι και σίγουροι, είναι απαραίτητο να ξεκινήσουμε νέες δραστηριότητες και να απασχοληθούμε με νέα ενδιαφέροντα και χόμπυ. Είναι ο καλύτερος τρόπος για να φορτίσουμε τις μπαταρίες μας, να γεμίσουμε την καθημερινότητά μας και να απαγορεύσουμε σε αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα να χτυπήσουν την πόρτα μας.
- Με τον ίδιο τρόπο, πρέπει να προσπαθήσουμε να κοινωνικοποιηθούμε. Κάνοντας νέες γνωριμίες, θα καταφέρουμε να αποκτήσουμε και νέους φίλους, με τους οποίους θα μπορούμε να μοιραζόμαστε τις ευχάριστες και τις δυσάρεστες στιγμές μας.
- Λίγη συζήτηση δε βλάπτει! Αντίθετα, μας διευκολύνει να κατανοήσουμε τις διαστάσεις του προβλήματος και να διακρίνουμε ευκολότερα τα λάθη μας. Μόνο αν καταλάβουμε το δυσλειτουργικό ρόλο μας, θα μπορέσουμε να μην τον επαναλάβουμε!
- Αν δε μπορούμε να διαχειριστούμε μόνοι μας την κατάσταση, είναι απόλυτα κατανοητό, όμως, χρήσιμο θα ήταν να ζητήσουμε τη βοήθεια ειδικού.
Τέλος, ας μη ξεχνάμε πως το πιο σημαντικό κριτήριο, για να τα καταφέρουμε, είναι η θέλησή να διορθώσουμε τον εαυτό μας και τα λάθη μας και η πρόθεση να μάθουμε να ζούμε μία πιο όμορφη ζωή!
