Περισσότερες από το 70% των μητέρων, μετά τη γέννα, εμφανίζουν ελαφρά συμπτώματα κατάθλιψης, που ο Άγγλος ψυχαναλυτής Donald Winnicott ονόμασε “baby blues”, αναφερόμενος στο μελαγχολικό συναίσθημα (blues) που χαρακτηρίζει το φαινόμενο. Πρόκειται για μια συχνή αντίδραση, τα συμπτώματα της οποίας περιλαμβάνουν κρίσεις αναίτιου κλάματος, ευερεθιστότητα και ανησυχία, που τείνουν γενικά να εξαφανιστούν σε διάστημα λίγων ημερών.
Πολύ πιο σοβαρά και διαρκή είναι τα συμπτώματα της «επιλόχειaς κατάθλιψης», που μπορεί να διαρκέσουν ακόμα και ένα ολόκληρο χρόνο και περιλαμβάνουν:
- νωθρότητα
- κούραση
- εξάντληση
- απελπισία
- ανορεξία
- αϋπνία ή υπνηλία
- σύγχυση
- ευ συγκινησία
- αδιαφορία για το μωρό
- φόβος μήπως κάνει κακό στο μωρό ή στον εαυτό της
- απότομες αλλαγές της διάθεση
Η ιατρική επιστήμη δεν προσφέρει ακόμη ασφαλείς εξηγήσεις σχετικά με τα αίτια του φαινομένου, παρότι σε μερικές μελέτες αποδίδεται η επιλόχειος κατάθλιψη στις ορμονικές αλλαγές της γυναίκας μετά την γέννα, ειδικά στην πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων και της προγεστερόνης . Παρόμοια ερμηνεία χρησιμοποιείται και στην αιτιολόγηση των προ-εμμηνορυσιακών συμπτωμάτων. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλοί ψυχολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της επιλόχειας κατάθλιψης, συνδεδεμένοι με τις αλλαγές που ακολουθούν τη γέννα : αλλαγή του κοινωνικού ρόλο της γυναίκας, ο φόβος για τις επερχόμενες ευθύνες, οι αλλαγές στη φυσική της εμφάνιση, κ.λ.π. Η συμπτωματολογία μπορεί να είναι ελαφριά και να εξαφανιστεί σε λίγο διάστημα, αλλά εάν έχει μεγαλύτερη διάρκεια και βαρύτητα (επιλόχειος ψύχωση), χρειάζεται η βοήθεια του ψυχιάτρου.
Οι κλινικές μορφές που συνήθως, αλλά όχι ορθά, ονομάζονται «επιλόχειος κατάθλιψη» είναι ουσιαστικά τρεις :
- Η επιλόχειος μελαγχολία (babyblues)
Εμφανίζεται με συχνές και παρατεταμένες κρίσεις κλάματος, θλίψη και άγχος. Αν και δημιουργεί αμηχανία, τείνει να εξαφανιστεί σε δεκαπέντε το πολύ μέρες, χωρίς να χρειάζεται ειδική θεραπεία εκτός από υπομονή και υποστήριξη από το άμεσο περιβάλλον.
2. Η επιλόχειος κατάθλιψη
Τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν εμφανίζονται με μεταβαλλόμενη διάρκεια και συχνότητα, αλά με ένταση μεγαλύτερη από εκείνη του “babyblues”. Το φαινόμενο συναντάται στο 10% των λεχώνων, με μια αύξηση στο 30% εάν έχουν παρουσιάσει την ίδια διαταραχή σε προηγούμενη γέννα. Το ποσοστό του κινδύνου αυξάνει αισθητά εάν η γυναίκα πάσχει ήδη από κάποια ψυχική διαταραχή. Η διάρκεια της συμπτωματολογίας κυμαίνεται από κάποιες εβδομάδες έως και χρόνο, με κίνδυνο υποτροπών και η θεραπεία συνίσταται στη χορήγηση αντικαταθλιπτικών ( με διακοπή του θηλασμού) και ψυχοθεραπεία,που πρέπει να συνεχιστεί και μετά την εξάλειψη των συμπτωμάτων.
3. Η επιλόχειος ψύχωση
Είναι η πιο βαριά μορφή επιλόχειας κατάθλιψης και απαιτεί δραστική τάσεις αντιμετώπιση. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ψυχοκινητική διέγερση, σύγχυση, απαισιοδοξία, κοινωνική δυσφορία, αυπνία, παράνοια, ψευδαισθήσεις, αυτοκτονικό ή ανθρωποκτονικό ιδεασμό προς το βρέφος. Η συχνότητα είναι μια στις χίλιες γέννες και σε μερικές περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία η νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική, όπου θα ακολουθηθεί ειδική αντιψυχωσική αγωγή.
Γυναίκες που βίωσαν αυτόν τον ‘εφιάλτη’ μιλούν για μια απέραντη μοναξιά, μια μοναξιά βασισμένη στην πεποίθησή τους ότι κανείς δεν μπορεί να τις καταλάβει. Μιλούν για έμμονες σκέψεις ότι είναι κακές μητέρες, για την έλλειψη ενδιαφέροντος για το μωρό τους, αλλά και για κάθε δραστηριότητα που μέχρι πρότινος τις ευχαριστούσε. Περιγράφουν συναισθήματα απώλειας, νιώθοντας πως έχουν χάσει τον εαυτό τους, την ελευθερία τους, την ελκυστικότητά τους. Θεωρούν πως η ζωή τους δεν θα είναι ποτέ ξανά όπως πριν, ότι δεν θα ξαναευτυχίσουν ποτέ. Βιώνοντας συναισθήματα ανικανότητας, ανεπάρκειας, ανασφάλειας, φόβου ότι μπορεί να βλάψουν το μωρό τους, και τύψεων για την ύπαρξη και μόνο όλων αυτών των συναισθημάτων πολλές από αυτές τις μητέρες οδηγούνται ακόμα και σε σκέψεις θανάτου. Έτσι, απομονώνονται μακριά από συγγενείς και φίλους, αποφεύγουν επαφές με το μωρό τους, και γενικά είναι ιδιαίτερα διστακτικές στο να συζητήσουν τα συμπτώματα τους και να ζητήσουν βοήθεια.
Η πρόληψη της επιλόχειας κατάθλιψης
Παρά τις αναγνωρισμένες φυσιολογικές αιτίες που βρίσκονται στη βάση της επιλόχειας κατάθλιψης, είναι δυνατό να υπάρξει πρόληψη ή τουλάχιστον μείωση της βαρύτητας του φαινομένου, με ειδικούς χειρισμούς προς τη μητέρα και προς το περιβάλλον. Για τη μητέρα είναι σημαντικό να μειωθούν οι επισκέψεις των συγγενών και φίλων μετά την επιστροφή στο σπίτι, να κοιμάται τις ίδιες ώρες με το μωρό, να ακολουθεί μια σωστή δίαιτα που να αποφεύγει τα διεγερτικά, όπως ο καφές και το αλκοόλ, να ζητάει βοήθεια όποτε τη χρειάζεται, να διατηρεί την επαφή με τα αγαπημένα πρόσωπα, να ενισχύσει τη σχέση με τον σύντροφο και προ παντός να έχει μια ορθή πληροφόρηση και αποδοχή της κατάστασής της.
Από μέρους του συζύγου και των συγγενών μπορεί να είναι χρήσιμη η προσφορά βοήθειας με τις δουλειές του σπιτιού, στη γενικότερη ελάφρυνση της μητέρας και στην ψυχολογική κατανόηση και στήριξη, όποτε αυτή το ζητάει. Η ενοχοποίηση, οι εντάσεις και ο εκνευρισμός μόνο καλό δεν υπόσχονται...
Η θεραπεία της επιλόχειας κατάθλιψης εξαρτάται από τη σοβαρότητα της διαταραχής. Όταν τα συμπτώματα είναι ήπιας μορφής αντιμετωπίζεται με συμβουλευτική ή με ψυχοθεραπεία βραχείας διάρκειας.
Αν όμως τα συμπτώματα επιμείνουν, πιθανότατα να χρειαστεί και φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με κάποιες συνεδρίες συμβουλευτικής ή ψυχοθεραπείας. Η φαρμακευτική αγωγή πρέπει να δίνεται αποκλειστικά και μόνο με συνταγή ιατρού καθώς κάποια από τα φάρμακα πιθανότατα να διοχευτεύονται στο γάλα μέσω του θηλασμού.
Δυστυχώς πολλές φορές δε ζητείται ανάλογη βοήθεια καθώς η παθούσα αισθάνεται ότι είναι παράλογο αυτό που νιώθει ή ότι είναι ντροπή να εκφράσει τα συναισθήματά της κι έτσι απλώς υπομένει σιωπηρά. Όσο όμως η κατάθλιψη παραμένει πολύ καιρό χωρίς θεραπεία, τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα επανεμφάνισης μετά από νέο τοκετό.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενθαρρύνουμε τις γυναίκες που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη μετά τη γέννηση του παιδιού τους να αναζητήσουν βοήθεια και να εκφράσουν άφοβα τα συναισθήματά τους.
Τέλος σημαντική είναι η συμβολή του πατέρα στο τρόπο που θα στηρίξει την σύντροφό του μετά τη γέννηση ώστε αυτή να αποφύγει ή να ξεπεράσει μια επιλόχειο κατάθλιψη. Για μια νέα μητέρα έχει σημασία να αισθάνεται ασφαλής και να μην νιώθει απομονωμένη ή εγκλωβισμένη σπίτι μόνη της. Σε καμία περίπτωση η μητέρα που εμφανίζει επιλόχειο κατάθλιψη δεν πρέπει να θεωρείται «κακή» μητέρα, ότι έκανε κάποιο λάθος, ή ότι είναι πολύ αδύναμη. Σε καμία περίπτωση η επιλόχειος κατάθλιψη δε πρέπει να εκλαμβάνεται ως μια ιδιοτροπία της μητέρας αλλά ως μια ανεπιθύμητη επιπλοκή του τοκετού και ως μια ασθένεια που χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση.
